AHMEDİ DÂÎ’NİN ÇENGNÂME ADLI ESERİNDE BİRLEŞİK FİİLLER

Dil, bir toplumun zihin yapısını gösteren insanla toplum arasında bağı en önemli kültür ögesidir. Sondan eklemeli dil olan Türkçe, kelime türetme yalnızca eklerle değil çeşitli yöntemlerle oluşturulan birleşik sözcüklerle de oluşturulur. Birleşik yapılı sözcükler dilin anlatım gücünü ve zenginliğini derinleştiren farklı sözcük türlerini başka vücuda getirerek, dildeki sözcüklere mana vererek anlatıma renklilik katan unsurların başında gelir. Söz varlığının unsurlarından fiiller, tek kelimeyle karşılanamayan sözcükleri yardımcı fiillerle ifade etme ihtiyacını karşılar. ad ile fiilin, soylu veya birden çok sözcükle ana fiilin birleşmesinden oluşan kavrama karşılık gelen grubudur. Eski Anadolu Türkçesi döneminde eserlerini veren müelliflerden biri Ahmed-i Dâî, Çengname adlı mesnevi çalışmaya konu olmuştur. Eser, Farsça manzum mensur telif eserleri yanında Arapçadan tercümeleri bulunan Türkçe mesnevidir. Çalışmamızda imla özellikleri, transkripsiyon özellikleriyle beraber Gönül Alpay Tekin’in çalışmasında verilen metinden yola çıkılarak eserdeki fillerden yararlanılmıştır. Eserde yer alan “ķıl-, it-, ur-, ol-, dut-, vir-, dur-, eyle-, kal-ˮ fiiller kurulan isim + belirlenmiş; bunlar aynı isimle oluşmuş birleşimler dâhil edilmiştir.